جغرافیا و برنامه ریزی شهری 1394

• در فرمول برآورد حجم نمونه n=t²pq/d² مقدار p کدام است؟

گزینه«سه» صحیح است: درصد توزیع صفت در جامعه

حافظ نیا،138:

این فرمول در روش های آماری در ارتباط با مطالعه متغیرهای کیفی برای تعیین حجم نمونه مور د استفاده قرار می گیرد. در این فرمول t=z، اندازه متغیر در توزیع طبیعی(توزیع نرمال مربوط به منحنی گاوس) است که از جدول مربوط در سطح احتمال مورد نظر استخراج می شود.p، درصد توزیع صفت در جامعه یعنی نسبت درصد افرادی است که دارای صفت مورد مطالعه می باشند. Q، درصد افرادی است که فاقد آن صفت در جامعه هستند. d، تفاضل نسبت واقعی صفت در جامعه با میزان تخمین محقق برای وجود آن صفت در جامعه است که حداکثر نسبت آن تا 0.05 است و دقت نمونه گیری نیز به آن بستگی دارد

به هنگام برآورد حجم نمونه برای صفات و متغیرهای کمی از فرمول  n=t² s²/d² استفاده می شود که s²  انحراف استاندارد جامعه است.

• در انجام تحقیق، وقتی جامعه آماری دارای ناهمگونی (مثلا بر اساس شغل، تحصیلات، قومیت و...) باشد، استفاده از کدام روش نمونه گیری مناسب تر است.

گزینه«چهار» صحیح است. نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده

حافظ نیا، 125:

زمانی که جامعه آماری تحقیق به زیربخش ها و زیرگروه های خاصی که از تجانس درون گروهی برخوردارند، قابل تفکیک باشد، از روش نمونه گیری احتمالی طبقه بندی شده استفاده می شود.

مثلا اگر محققی بخواهد علائق مردم یک جامعه شهری یا روستایی را نسبت به یک امر سیاسی یا اجتماعی جویا شود، ناچار است این جامعه را بر اساس متغیر سن، جنس، سواد و... طبقه بندی کند، یعنی یک یا چند متغیر را مبنای کار قرار دهد؛ زیرا علائق گروه های سنی با یکدیگر تفاوت دارد.

همچنین ، هنگام تحقیق در مورد دانشجویان یک دانشگاه می توان آنها را به تفکیک رشته تحصیلی یا جنس طبقه بندی نمود و افراد نمونه را به تناسب از بین جامعه دانشجویی برگزید.

یا در یک سازمان دولتی یا کارخانه معمولاً کارکنان آنها یکدست نیستند و در گروه های شغلی مدیران، کارشناسان، کاردانان، کارکنان خدماتی، مهندسان و... جای می گیرند. از این روی مطالعه آنها مستلزم طبقه بندی آنهاست

باید توجه داشت این نوع نمونه گیری را با نمونه گیری گروهی یا خوشه ای، اشتباه نگرفت

نمونه گیری گروهی یا خوشه ای: عبارت است از انتخاب واحد تحلیل و به عبارتی واحد اصلی مطالعه از طریق طی چند مرحله نمونه گیری پیوسته. این گونه نمونه ها به دو دسته تقسیم می شوند:

1-خوشه ای محض که مربوط به جامعه سلسله مراتبی در یک مکان خاص است.مانند دانشگاه یا سازمان اداری

2-خوشه ای-فضایی که از الگوی ترکیبی سازمان سلسله مراتبی در چهارچوب تقسیمات کشوری تبعیت می کند

این نوع نمونه گیری هنگامی کاربرد دارد که امکان تعیین چهارچوبی برای جامعه آماری وجود نداشته باشد و محقق نتواند نمونه مورد نیاز را به روشهای احتمالی ساده یا طبقه بندی شده انتخاب کند و علاوه بر این جامعه دارای خصلت سلسله مراتبی باشد.

فرض کنید محققی می خواهد درباره معلمان یا دانش آموزان یا روستاها یا وضع جمعیتی یک کشور یا استان یا منطقه جغرافیایی تحقیق انجام دهد. در این جا ناچار است از روش خوشه ای و چند مرحله ای استفاده کند.

نمونه گیری خوشه ای و چند مرحله ای برای زمانی است که اولاً چهارچوب جامعه آماری در اختیار نباشد یا تهیه آن زمان و هزینه زیادی را طلب کند؛ ثانیاً به لحاظ گستردگی جغرافیایی واحدخای تحلیل، امکان گردآوری اطلاعات فراهم نباشد.

• تئوری مکان مرکزی کریستالر، از نظر ماهیت بر مبنای کدام بخش اقتصادی طراحی شده است؟

گزینه«2 » صحیح است. خدمات و بازاریابی

پاپلی؛185

نظریه مکان مرکزی از ابداعات والتر کریستالر است که برای اولین بار در کتاب او با عنوان «مکانهای مرکزی در جنوب آلمان» چاپ 1932، طرح شده است.

والتر كريستالر،در طرح نظريه مكان مركزي،بيشتر از نظريات علمي فن تونن (كاربري زمين هاي كشاورزي)، آلفرد وبر(مكان گزيني صنعتي،1909) وانگلندر(كرايه حمل ونقل،1924) بهره گرفته است.وي در سال 1940،به همراهي اگوست لوش، سازمان فضايي اقتصادي را تهيه كرد.هدف اصلي نظريه مكان مركزي ، شرح وتبيين سازمان فضايي سكونتگاه ها وحوزه نفوذ آنهاست.

نقطه یا مکان مرکزی به مکانی گفته می شود که کالا و خدمات را در اختیار نواحی فراتر از حول و حوش خود قرار می دهد و از این نظر برای مناطق متعدد مرکزیت دارد و منبع مایحتاج آنها به حساب می آید. مرکزیت یک مکان با افزایش و کاهش سرویس دهی آن مکان، افزایش  و کاهش می یابد.

نظریه مکان مرکزی بر اساس موقع نسبی مکانهای مرکزی (شهر، روستا و هر نوع مراکز هسته ای دیگر) نسبت به یکدیگر بنیاد شده است.

بنابر نظریه کریستالر، که به وسیله لوش بازبینی شده، تصور ذهنی از میدان مرکزی نتیجۀ بهرۀ مالکانه از موقعیت آن است، ارزش زمین از پیرامون به سوی مرکز افزایش می یابد و افزایش قیمت متر مربع به اندازۀ خدمات سطح بالایی است که در مرکز تجاری و مدیریتی متمرکز می شود.

فرضيات واصول نظريه كريستالر

والتر كريستالر،اساس نظريه خود را در مجموعه اي از فرضيات قرار داده است كه خلاصه اي از آن در زير مي آيد :

وجود دشت يكنواخت كه در آن به طور يكسان ،حمل ونقل به همه جهات به آساني امكان پذير است.در اين دشت تنها يك وسيله نقليه كار مي كند.

جمعيت به طور يكنواخت در سراسر دشت پراكنده شده اند.

در مكانهاي مركزي واقع در دشت براي حوذه هاي نفوذ،كالا وخدمات تهيه مي شود وكاركردهاي اداري ايجاد مي گردد كه مغازه هاي ظروف فلزي(كالا)،خشك شويي(خدمات) و دفتر برنامه ريزي(اداري) نمونه هايي از آن است.

مصرف كنندگان، به نزديك ترين مكان مركزي كه كالا و خدمات مورد نياز آنان را ارائه مي دهد مراجعه مي كنند.در اينجا،مصرف كنندگان،حداقل مسافت را براي دريافت كالا و خدمات مي پيمايند.

تهيه كنندگان كالا وخدمات،مردان اقتصادي هستند و همواره تلاش مي كنند كه در دشت به حد اكثر سود دست يابند و چون مردم با توجه به صرفه اقتصادي به نزديكترين مركز مراجعه مي كنند،تهيه كنندگان كالا و خدمات از يكديگر فاصله مي گيرند تا مصرف كنندگان بيشتري را جلب كنند.

در اين دشت در برخي از مكان هاي مركزي ،كاركردهاي بيشتري عرضه مي شود.اين قبيل مكان هاي مركزيةدر سطوح بالاتر نظام سلسله مراتب مركزي قرار مي گيرند، در حاليكه مكان هايي كه تنها داراي چند كاركرد است در سطوح پايين تر نظام سلسله مراتبي فعاليت مي كنند.

در سطوح بالاتر نظام سلسله مراتب مركزي،همه كاركردها از جمله ، كاركردهاي سطوح پايين تر نظام عرضه مي شود.

همه مصرف كنندگان از نظر درامد وتقاضا براي كالا و خدمات،در موقعيت مساوي قرار گرفته اند.

با توجه به موارد مذكور،در نظريه كريستالر، دو عامل مهم به نظر مي رسد:الف)آستانه كالا و خدمات،ب)محدوده بازار فروش كالا وخدمات.در اينجا نتيجه مي گيريم كه مراكز مختلف نظام سكونتگاهي ، تنها از طريق نوع وتعداد كالاها،محدوده بازار فروش كالا وخدمات و ميزان اشتغال  وجمعيت شناخته وتبيين مي شود.

در نظريه كريستالر،عامل هزينه حمل و نقل وآمد وشد براي خريد كالا وخدمات ، از موارد تعيين كننده محسوب مي شود،يعني مصرف كنندگان كالا و خدمات براي گريز از پرداخت هزينه زياد آمد وشد، به نزديكترين مكان مركزي مراجعه مي كنند و در صورتيكه مصرف كننده اي به مكان مركزي(بازار) دورتري مراجعه كند و هزينه مسافرت بيشتري را بپردازد، بايد كالا وخدمات كمتري را بخرد.اين "تاثير عارضي" فاصله از طريق پرداخت هزينه حمل ونقل به واقعيت مي رسد.نتيجه اين عملكرد،كاهش تقاضا با توجه به عامل فاصله از مكان مركزي است.روشن است كه علاوه بر هزينه اضافي حمل ونقل، مدت زمان مصرف شده نيز از عوامل اصلي در عدم مراجعه به مكان مركزي دورتر خواهد بود.

• کدام دیدگاه، در بررسی موضوعات به ریشه یابی مسائل اعتقاد دارد؟

گزینه«3 » صحیح است. دیدگاه اقتصاد سیاسی فضا

پاپلی،312

مکتب اقتصاد سیاسی فضا، به علل پیدایش سکونتگاه های مختلف می پردازد و می کوشد با ریشۀ مساله درگیر شود.

متغیر اصلی و مستقل دراین دیدگاه، سرمایه داری و تحولات آن، به ویژه پس از جنگ جهانی دوم، می باشد.

سرمایه داری به عنوان نظامی فوق العاده پویا، که منطق آن انباشت برای انباشت مجدد است، از همان آغاز سودای جهان شمولی داشته است.

دیدگاه های بسیاری، جهانی شدن را فرایند یکسان سازی، که یکی از اصول عصر صنعتی است، تلقی نموده اند.

از دیدگاه اقتصاد سیاسی فضا، ادغام اقتصاد کشورهای جهان سوم در اقتصاد آزاد جهانی و یکسان سازی کشورها، اولاً بر اساس مزیت های معینی که در تقسیم کار جهانی برای هر کشور فرض شده است، صورت می گیرد و ثانیاً تلاش در جهت جهانی شدن و ادغام به عنوان راه حلی بر انتقال مشکلات بحران زای جهان صنعتی به جهان سوم و رهایی از آن، نگریسته می شود.  زیرا سرمایه داری ذاتاً و به صورت دائمی اقدام به قطب بندی می کند و از این طریق مفهوم مرکز و حاشیه واقعیت می یابد.

در این دیدگاه، بزرگ سری در نظام شهری و ناهمگونی، این نظام را یکسره به عوامل بیرونی (امپریالیسم) نسبت می دهد.

این دیدگاه اعتقاد دارد که محرک اساسی مهاجرت از روستا به شهرهای مسلط و مقدم در جهان سوم، شرایط تولید در این کشورها می باشد.

این دیدگاه اعتقاد دارد، فعال شدن دافعه های روستایی و شهرهای کوچک و جاذبه های شهرهای مقدم و مسلط نه علت، بلکه خود معلوم ادغام اقتصاد جهان سوم در اقتصاد آزاد جهانی و نفوذ سرمایه داری، آنهم در شرایط سلطه به شمار می رود، که از علائق سیاسی و اقتصادی شرکت های فراملیتی نشأت می گیرد.

براساس این دیدگاه، شرهای مسلط قربانی منفعل نیروهای خارج از کنترل خود نبوده، بلکه در پدید آوردن شرایطی که به انبوهی جمعیت از طریق مهاجرت می انجامد، فعالانه دخیل است.

در این دیدگاه، طبقه حاکم از طریق شهر به کل جامعه دست اندازی می کند و به اعمال کنترل دست می یابد. بنابراین شهر محل کنترل و اعمال حاکمیت طبقۀ بهره کش است و به همین دلیل مکان اعتراض، قیام، شورش و انقلاب طبقۀ بهره ده نیز به حساب می آید.

دیدگاه ها،21:

دیویت هربرت و دیوید اسمیت، در تحلیل مسائل جغرافیای شهری از سطوح چهارگامه ای نام می برند که عبارت است از: اقتصاد سیاسی و جغرافیای شهری، مدیران شهری و جغرافیای شهری، محیط محلی و جغرافیای شهری، تحلیل تخصیص منایع و جغرافیای شهری.

بر اساس نگرش اقتصاد سیاسی مورد نظر این دو جغرافیدان انگلیسی، تاکید بر ایدئولوژی ها، ارزش ها و سنت های یک جامعه و اساس اقتصادی آن در مسائل شهری از اولویت خاصی برخوردار است. در این دیدگاه مرزهای رشته جغرافیا کمتر مورد نظر است. هدف اصلی دیدگاه اقتصاد سیاسی در جغرافیای شهری این است که مسائل جامعه شهری را به صورت گسترده و با تاکید در شیوۀ تولید مسلط بر آن تحلیل کند.

از این رو در ایالات متحده، تحلیل اقتصادی-سیاسی از مسائل شهری پایه و اساس جغرافیای رادیکال قرار می گیرد و در بیشتر موارد از مکتب ساخت گرایی تأثیر می پذیرد.

در این مکتب نیروهای به وجود آورندۀ مسائل شهری برای حل مسائل جامعه، تعدیل یا حذف می شوند.

بدین سان با تحلیل اقتصاد سیاسی از مسائل شهری، تنها بر سه عامل مهم تاکید می شود: الف) اقتصاد بازار ب) رفاه اجتماعی ج) شیوۀ تولید.